Gemeente Oldenzaal
Afdeling Beheer
Oldenzaal jubileerde in 1999 omdat het 750 jaar geleden stadsrechten kreeg. Beter kan worden gezegd dat het dit jaar minstens 750 jaar geleden is dat dit privilege werd verleend. Dat zit zo:
Het document waarin het verlenen van de stadsrechten ooit moet zijn vastgelegd, is in een geschiedenis vol branden en plunderingen verloren gegaan. Er is echter wel een oorkonde uit 1296 bewaard gebleven, waarin een Utrechtse bisschop verklaart dat "onze voorganger Otto" Oldenzaal de rechten heeft geschonken waarmee Oldenzaal officieel een stad werd.
Het pleit voor de plaatselijke bescheidenheid dat het voor alle zekerheid maar op 1249 wordt gehouden, nu 750 jaar geleden.
Kenners van de plaatselijke geschiedenis voegen daar echter graag aan toe dat die erkenning niet veel meer kan zijn geweest dan de bevestiging van een al lang bestaande situatie. Tweehonderd jaar eerder had de stad namelijk al marktrechten gekregen. Op 11 juli 1049 verleende keizer Hendrik "de plaats Oldensale in het land van Twent verlof en macht, eenmaal in de week, alle woensdagen, het ganse jaar door, een markt te houden. En op 21 oktober, zijnde het Wijfeest der kerk, een jaarmarkt te houden, met dien verstande, dat die jaarmarkt twee dagen voor het Wijfeest zal beginnen en twee dagen erna zal duren."
Het moet betekend hebben dat de nederzetting toen al meetelde. Zo'n jaarmarkt was een vrijplaats. Er kon recht worden gesproken. De koppeling met het Wijfeest bevestigt de betekenis als kerkelijk centrum. Hier bestierden de kerkelijke autoriteiten de samenleving. Halverwege de tiende eeuw was er al een stenen kerk gebouwd, waarvoor bisschop Balderik (die wel eens in Oldenzaal geboren zou kunnen zijn) Sint Plechelmus uit Limburg importeerde.
Ach, de naam Oldenzaal komt al in geschreven bronnen uit de negende eeuw voor, zij het ietwat anders geschreven. Het meest tot de fantasie spreekt de benaming Altisalja, die zou kunnen verwijzen naar een oude Germaanse 'salja', een eenvoudige hof, of (wie weet) naar de Frankische Saliërs, waarmee de Oldenzalers van oorsprong niet gewoon Saksen zouden zijn, maar zich ook door hun afkomst zouden onderscheiden van de omgeving!
Oldenzaal is dus heel oud. Er zou omstreeks 700 al een burcht zijn geweest, omgeven door een wal. Al heel vroeg is binnen die wal de positie van de kerk overheersend geweest. Dat is de geschiedenis door zo gebleven. Nu nog wordt het beeld van de stad gekenmerkt door de markante Plechelmusbasiliek, genoemd naar de beschermheilige van de stad.
De bisschoppen van Utrecht hebben lange tijd ook de wereldlijke macht in de stad uitgeoefend. De invloed van de roomskatholieke kerk is altijd groot gebleven. De meerderheid van de bevolking is katholiek en het is ongetwijfeld mede de invloed van 'het rijke roomse leven' , dat Oldenzaal zijn vrolijke karakter heeft bezorgd.
Vroeg in haar geschiedenis was de stad bovendien al een centrum van handel. In 1049 kreeg bisschop Bernoldus van Utrecht van keizer Hendrik III het recht hier wekelijks markten te houden. Over de stadsrechten, die het twee eeuwen later kreeg, hebben historici gezegd dat het toen eerder ging om de bevestiging van de rechten als stad, omdat Oldenzaal zich in werkelijkheid die positie al lang had verworven.
Wat dus zo interessant begon, is helaas later een geschiedenis geworden met grote stadsbranden en plunderingen, waardoor veel waardevolle historie (ook in de vorm van archieven) verloren is gegaan. Gelderse soldatenbendes, het leger van de prins van Oranje en de manschappen van 'Bommen Beernd', de bisschop van Münster, zijn afwisselend plagen voor de stad geweest. Toen in 1648 de Vrede van Münster een einde maakte aan de tachtigjarige oorlog met Spanje, viel er in Oldenzaal weinig te vieren. Maar nu nog denken Oldenzalers dat zij hun bourgondische inslag ook een beetje danken aan de periode waarin de Spanjaarden met hun zuidelijke temperament hier de scepter zwaaiden.
Toen de Hollandse steden opbloeiden en de Hanze in verval raakte, restte Oldenzaal slechts de positie van een vriendelijk stadje aan de grens met Duitsland. De textiel werd er uiteindelijk, net als in andere Twentse plaatsen, de belangrijkste industrie. Die industrie bloeide, maar de arbeiders bleven arm. Dat heeft sterk het beeld van het huidige Oldenzaal bepaald: een stad van weinig rijkdom. De textielindustrie is overigens, alweer geruime tijd geleden, ondergegaan. Nu is er een heel divers bedrijfsleven en met name een sterke transportsector.
En nu in de jaren negentig het toerisme belangrijk is geworden, staat dit oostelijke stukje van Nederland ook om een andere reden weer in de belangstelling. Oldenzaal ligt in een streek met een mooie natuur. Maar er is nu nóg een reden waarom de stad interessant is geworden. De Hollandse steden van de randstad zijn dicht gegroeid. Er zijn met name nieuwe transportcentra nodig. En Oldenzaal ligt heel gunstig op een transportas naar Noord- en Oost-Europa.
Aan de A1, een royale verkeersweg van de randstad naar Duitsland, heeft Oldenzaal dan ook zijn Hanzepoort gevestigd. Als grensplaats heeft het zijn betekenis verloren, want de grens tussen Nederland en Duitsland is sinds 1993 geopend. Het is nu een modern centrum van bedrijvigheid op een strategisch interessante plaats in West-Europa. Oldenzaal heeft het gevoel dat er een nieuw hoofdstuk in zijn geschiedenis is begonnen.
|
Bezoek de locatie met Google Earth:
